Nó nhỏ bé thế nhưng có một pháp danh khoa học dài dằng dặc mà các nhà ngư loại học đã gọi tên nó thuộc ngành Gnathostomata - Lớp Actinopterygii - Bộ cypriniformes - Họ Cyprinidae, không hiểu sao các nhà khoa học xếp nó ở bậc quý hiếm. Chắc không tìm ra ở đâu khác ngoài hương vị Việt. Một con cá chính danh rứa mà vẫn bị gọi cá mại. Nó thiệt là dại khờ, thiệt là thương quý nó.
Cá mại dại khờ, thiệt thương quý nó chất phác không giải thích được sự trong sáng của nó với người đời
Cuối năm bạn bè rủ nhau lên tít núi xa ăn cá mại. Con cá hồi nhỏ ăn miết mỗi mùa đông, nay nghe lại thấy nhớ vô cùng. Xa tít miền tây ở Kim Thuỷ (Lệ Thuỷ, Quảng Bình), người Vân Kiều đi xúc cá mại đông đông từng nhóm dưới khe suối. Con cá lớn lên ở bờ rậm, hốc suối tù túng, mưa tràn khắp nơi, nó theo con nước về vùng đồng bằng vùng vẫy, tìm nơi chốn giao hợp để đẻ tỷ tỷ qủa trứng nhằm nối dài giống nòi. Những qủa trứng nhỏ nở ra, con non được cá bố mẹ dẫn về thượng nguồn sông suối, sống trong các rục nước nhỏ bé, rồi đợi mùa mưa năm sau chúng lại về xuôi nếu không bị bắt.
Ngày xưa, người làng từng tốp ra vùng nước chảy vừa phải, đặt rớ mùng, cất lên từng nhúm cá mại nhảy đành đạch. Con cá nhỏ như ngón tay út, ngắn chừng hai đốt, xương ngạnh nhỏ, nhai không kỹ dể mắc họng. Nhưng đã ăn rồi thì một lần mãi nhớ không quên. Nó là món quê mùa nhưng ngon thấm từng thớ thịt bé bỏng. Xưa, ngoại tôi kho cá mại với ớt cay, bắc nồi đất lên kho vừa lửa, nước sôi cạn, châm thêm ít nước, lửa cháy nhỏ, bỏ lớp ớt bột vô đỏ ngàu. Đưa ra ăn miếng nào cay miếng đó. Nó phải kho nguyên con, cả mật, cắn vào thấm vị đắng đót. Cái nồi nóng ran, con cá nhảy đành đạch trong nồi mà tội nghiệp. Ngoại nói, con cá ni cực nhất trong các loại cá nên cái ngon của nó khác loại khác. Bởi nó ngược xuôi thượng nguồn mới về vùng trũng cho con người săn bắt. Không biết có phải rứa mà ngày xưa, những ông bà già nói người mô ba phải là đồ cá mại.
Nhưng tôi thấy con cá mại nó oan, nếu nó biết nói, chắc nó phải thanh minh. Bởi nó sống với bản chất nước nôi của dòng sông. Là sản vật cho người làng cùng ăn qua bao năm tháng rồi. Chưa một ai phàn nàn về cái ngon của nó. Có chăng là phàn nàn về lòng người ba phải mà lộn qua nó, thiệt tội.
Xưa, làng có mệ Đọn nấu cỗ cúng họ, dám đưa cá mại đặt lên bàn cúng. Họ hàng mắng dữ lắm, nói răng cho ông bà, tổ tiên ăn cá mại. Mệ cãi lại; ui, hồi xưa ông thầy dạy vua làng miềng còn ăn cá mại mà đỗ đạt, vua ra vái lạy mời vô mần quốc sư đó tề. Ăn cá mại mà sang rứa thì nên ăn chơ. Rứa mà mấy ông đầu họ nghe, chịu cái bụng. Và từ đó, làng có lễ lớn lại dọn cho được món cá mại vô thường giữa vô vàn món cúng cộ dầu mỡ. Nó quê mùa, không tự nói lên được lời nhưng ngon vô biên giữa ruộng vườn bùn đất.
Người miền trung kho cá mại nhiều cách, cách mô cũng ngon. Cách kho cay, cách kho trải lá nghệ dưới đáy nồi, cùng lá gừng đắp lên trên, bỏ ớt cay vô, nhai cả xương, từng lọn thịt nhỏ thấm thía mãi cả cuộc đời ngược xuôi.
Năm nay lên tít núi xa, được đãi món cá mại mà nhớ thuở xưa, nhiều người cho tánh tình con cá không được đàng hoàng. Vậy mà nó không có cách chi giải thích. Nay gặp lại nó lần nữa, cái ngon thuỷ chung một vị đắng đót, cay mặn vẫn rứa, không khác đi được. Lòng người không như năm xưa nhưng vẫn nhận ra nó. Tưởng tôi không biết loại cá bé nhỏ này, người bạn đố tôi gọi tên. Cũng dễ mười mấy năm xa cách, vẫn gọi đúng tên cá mại quê mùa một cách trân trọng. Bởi nó đã chở đầy tuổi thơ của tôi bên bờ tre làng, trên ruộng đồng, bên những lần len trâu làng. Mà chắc gì là tôi, nhiều người cũng không thể quên nó. Có gặp lại mới nhận ra món ăn cũ vẫn ngon lộng lẫy với ta.
Nó nhỏ bé thế nhưng có một pháp danh khoa học dài dằng dặc mà các nhà ngư loại học đã gọi tên nó thuộc ngành Gnathostomata - Lớp Actinopterygii - Bộ cypriniformes - Họ Cyprinidae, không hiểu sao các nhà khoa học xếp nó ở bậc quý hiếm. Chắc không tìm ra ở đâu khác ngoài hương vị Việt. Một con cá chính danh rứa mà vẫn bị gọi cá mại. Nó thiệt là dại khờ, thiệt là thương quý nó.
Minh Phong
Chủ bút: Hỗn Tạp Blog
Có 0 nhận xét Đăng nhận xét